Intro
Goed nieuws… U bent uitzonderlijk! Misschien wist u dat al, maar u bent het ook door dit boek te kopen. Wat dan weer te danken is aan het onderwerp ervan, Elvis A. Presley.
Was Elvis Presley een artiest zoals zovele andere, dan hield u dit boek hier en nu immers niet in de hand. Hoe uitzonderlijk hij wel is en hoe uitzonderlijk dat u maakt, bewijs ik graag aan de hand van twee cijfers.
We herdenken met dit boek dat Elvis Presley veertig jaar geleden overleed, na een carrière van 23 jaar. Statistisch betekenen die cijfers dat bij een ‘normaal artiest’ 95 procent van zijn publiek inmiddels dood, stokoud of in het beste geval pensioengerechtigd is. De kans dat u een uitzondering bent op die regel is groot. Dat maakt u alvast redelijk uitzonderlijk, maar u hebt dan ook interesse in een wel héél uitzonderlijk artiest, wiens invloed en populariteit behoorlijk lak hebben aan tijdsbegrenzingen.
Zijn verhaal start in de jaren vijftig van de vorige eeuw. En ja, dat mág als de vroege
middeleeuwen klinken. Bekeken vanuit het hier en nu zijn die jaren dat ook: gedrenkt in een bedompt, terneerdrukkend sfeertje vol onverteerde naweeën van Wereldoorlog II waren de fifties in Nederland en België alles, behalve vrolijk. Amerika liep economisch oneindig voorop. De wederopbouw van Europa zorgde er voor werk en welzijn. Ook de entertainmentbusiness groeide en bloeide. Film maakte steeds nadrukkelijker de overstap naar kleur, televisie vestigde zich als nieuw fenomeen naast radio en de output van populaire muziek groeide gestaag. Rijke blanken uit het noorden maakten goeddeels de dienst uit. Eén arme jongen uit het diepe zuiden had op zijn achttiende echter voldoende op en over de scheidingslijn met zwarte medemensen geleefd om tot een ongeziene mix te komen. Eerst nog ruw en zoekend, in uitvoering en presentatie, werd hij al snel dé man!
Tien jaar voor de heren politici er niet langer omheen konden en in een tijd waarin zwarten zonder discussie tweederangsburgers waren, nam Elvis Presley hun muziek, hun cultuur en henzelf au sérieux. Zijn werk sloeg bruggen die maakten dat jonge blanken hun zwarte leeftijdsgenoten anders gingen bekijken én behandelen.
Het woord ‘jong’ is daarbij niet zonder belang… Luisterde jong en oud tot dan naar dezelfde zenders, zangers en zangeressen, Elvis Presley zorgde voor een breuk tussen jong en oud, met al wat daarbij hoorde: het ontstaan van jeugdcultuur, met eigen muziek, kleding, stijl en – belangrijkst van al – VRIJHEID! Begin jaren zestig is Europa hersteld. De ‘gouden jaren’ dienen zich aan. Gezinnen kopen een eigen wagen, elektrische apparaten maken het leven makkelijker en er is geld voor ontspanning. Jeugdcultuur volgt en uit zich met het ontstaan van standvastige hitparades, jongerentijdschriften en radiozenders zoals Veronica. Ook Azië heeft WO II verteerd. Elvis Presley, die inmiddels zijn focus verlegd heeft van rock naar pop, wordt de eerste echte wereldvedette. Zorgt de komst van Britse popgroepen een tijdlang voor stevige concurrentie, aan het einde van het decennium neemt Elvis weer over en luidt hij de jaren zeventig in. Voortaan is hij ‘live’ te zien doorheen het land. Presley breekt records en pioniert weer, door als eerste globaal te gaan via satelliet. Zijn ongeëvenaarde charisma, geweldige stembereik en originaliteit op het podium laten miljoenen genieten. In 1977, amper 42 jaar oud, overlijdt de man die het aanzien van onze wereld voorgoed veranderde.
Maar Presleys fysieke afwezigheid is geen reden voor de wereldbevolking om hem te vergeten, integendeel. Zijn dood zorgt voor een nooit vertoonde golf van aandacht, verkoop en eerbetoon. Even wordt het stiller, waarna de mensheid hem opnieuw omhelst. Definitief. De laatste dertig jaar is Elvis Presley overal, letterlijk. Als superster, ver verheven boven alle sterren, duikt hij op in zowat alle facetten van ons dagelijks leven. Alsof hij er altijd al geweest is en er altijd zal zijn. Elvis Dichtbij richt de focus op de basis voor dit gevoel, zijnde Presleys persoonlijkheid en hoe die in zijn muziek doorklinkt. Hijzelf, vrienden en medewerkers tekenen voor straffe anekdotes en zeldzame foto’s. Samen brengen ze een artiest dichtbij die zo veel te bieden had – en heeft! – dat we er inderdaad maar best met z’n allen van blijven genieten!
Fragment
Iedereen met interesse in het fenomeen Elvis Presley hoorde of las wel eens hoe de twee à drie jaar oude Elvis tijdens een kerkdienst van zijn moeders schoot glipte om vooraan mee te gaan zingen. In die jaren, lang voor televisie gemeengoed werd, zaten families en vrienden ’s avonds en op vrije zondagen samen buiten. Om te praten, maar er werd ook veel gezongen.
Minder bekend is dat Elvis als kind van nog geen tien vaak bij radio WELO-Tupelo zingt tijdens de zaterdagmatinee. Presentator/countryzanger Mississippi Slim ziet iets in de jonge snaak. Wanneer Elvis voor zijn tiende verjaardag een gitaar cadeau krijgt, brengt zijn oom hem de eerste beginselen bij en leert Mississippi Slim Elvis nog meer akkoorden.
Rond diezelfde tijd merkt ook Elvis’ lerares de melodieuze zang van haar leerling op. Mevrouw Grimes stelt schooldirecteur Cole voor Presley in te schrijven voor de talentenjacht op de Mississippi-Alabama kermis. Zo geschiedt. Op 3 oktober 1945 staat Elvis Presley voor het eerst oog in oog met een groot publiek. WELO zendt het gebeuren bovendien rechtstreeks uit. Met zijn versie van Old Shep eindigt Elvis vijfde. Winnaar: Shirley Gallentine met My Dreams are Getting Better All the Time.
Later zingt Elvis geregeld samen met Shirley, want ook zij loopt school in East Tupelo Consolidated. Belangrijk is verder dat Presley na gitaar ook piano leert kennen. Hij bespeelt de vleugel tijdens muziekles op school en in de zondagsschool. Het gaat hem beter af dan gitaar én hij haalt er meer voldoening uit!
Nadat de familie zich in Memphis heeft gevestigd en Elvis school loopt in Humes Jr. High, laat hij zich ook daar muzikaal opmerken. Klasgenoot George Klein: ‘Ik herinner me het eerste jaar dat we samen in de klas zaten. Rond kerst bracht hij zijn gitaar mee naar school en zong. Hij deed Cold, Cold Icy Fingers, een populair countrynummer. Ik was zwaar onder de indruk.’
Voorjaar 1953 beleeft Elvis Presley zijn tweede grote triomf. Voor het eerst sinds die heuglijke dag op de Tupelo kermis staat hij oog in oog met bijna tweeduizend toeschouwers. De gelegenheid? Humes’ jaarlijkse show, waarin dertig leerlingen naar de gunst van het schoolpubliek dingen. Gekleed in een opvallend rood hemd, wint Elvis en krijgt als enige een bisnummer. De volgende schoolmaanden grijpt hij dan ook apetrots terug naar een oude gewoonte van in Tupelo: dagelijks neemt hij zijn gitaar mee naar de speelplaats. Elvis is populair!
Met het vertrouwen dat deze overwinning hem oplevert zet Presley einde mei nog een stap: vanuit Memphis lift hij naar Meridian, Mississippi, waar hij tijdens het eerste Father of Country Music Festival ter ere van Jimmie Rodgers deelneemt aan de talentenjacht. Weer is het bingo! Elvis eindigt tweede en keert huiswaarts met een spiksplinternieuwe gitaar als kostbare trofee.
Op 3 juni 1953 worden de einddiploma’s van Humes Jr. High uitgereikt. In het jaarboek over de laatstejaars wordt iedereen uitgenodigd om te komen luisteren naar ‘de zingende hillbillies Elvis Presley, Albert Teague, Doris Wilburn en Mary Ann Propst’. De volgende dag begint Elvis te werken. Zijn loon geeft hij thuis af, met uitzondering van een beperkt eigen budget. Na enkele weken stopt Presley op een zaterdag bij de Memphis Recording Service. Voor 3,98 dollar (plus btw) kun je hier een plaatopname maken. Een van de methodes van eigenaar Sam Phillips om jong talent op te sporen. Sinds haar start in 1950 neemt de studio immers hoofdzakelijk jongeren op: B.B. King, Howlin’ Wolf en artiesten aangebracht door studiomuzikant Ike Turner. Bij hen Jackie Brenston. Die zet Rocket 88 op band in 1951 en scoort een rhythm and blues #1 op het Chess label. Meteen het eerste grote succes van de Memphis Recording Service.
Dat zet Sam Phillips en zijn broer Judd ertoe aan om naast de studio ook een platenfirma op te starten: Sun. Maart 1952 ziet de eerste single het daglicht. In 1953 een eerste hit: Bear Cat, een door Sam Phillips gepende reactie op Big Mama Thorntons Hound Dog, door Rufus Thomas in onnavolgbare stijl op plaat gezet.
Dat Elvis Presley bij Sun stopt, betekent wel degelijk dat hij gehoord wil worden door iemand uit het vak. Was het hem alleen om de opname te doen, kon hij die goedkoper maken in een warenhuis in het centrum. Secretaresse Marion Keisker begroet Elvis. De jonge kerel vertelt haar dat hij een plaatje wil opnemen als verrassing voor zijn moeder. Een leugentje uit verlegenheid, zo blijkt. Schoolkameraad Ed Leek: ‘Ik trachtte Elvis al even te overtuigen om een plaat op te nemen. Tenslotte zong hij vaak voor ons. Toen het eindelijk gebeurde, bracht hij de plaat mee om ze bij mij thuis te spelen voor mijn grootmoeder. Er was geen link met Gladys’ verjaardag zoals later werd gezegd, want dat was in april. Dit was in de zomer, na ons afstuderen in Humes.’ Wanneer Marion de jonge Presley vraagt op wie zijn zangstijl lijkt, antwoordt hij: ‘Ik zing niet als een ander. Ik zing alleen als mezelf, denk ik.’ Dan stapt Elvis de opnamebox in en brengt My Happiness en That’s When Your Heartaches Begin, songs die hij kent in de versie van The Ink Spots.
Het is er allemaal… Presleys unieke stijl, in prille vorm, maar duidelijk herkenbaar. En dat in combinatie met een ontwapenende kwetsbaarheid. Zijn stem gaat van hoog naar laag en geeft een hint van zijn mogelijkheden. Zijn gitaarspel is rudimentair, maar effectief in zijn eenvoud. Marion ziet wel iets in ‘de jongen met de bakkebaarden’ en bewaart een deel van My Happiness en het volledige tweede nummer op band. Ze noteert ook het telefoonnummer waar ze Elvis kan bereiken. Een bemoedigend resultaat, dat de muzikale interesse en ambitie van de jonge Presley nog aanvuurt. Elvis is nu intensief met muziek bezig, zoveel is zeker. Talloze mensen beweren dat hij in deze periode her en der optreedt of optredens bijwoont. Exacte gegevens zijn schaars. Betrouwbaar lijkt het verhaal dat Elvis al in de lente van 1953 jamde met Johnny Burnette and the Rock ’n’ Roll Trio tijdens een jamboree in West Memphis. Gitarist Paul Burlison vertelt later aan Goldmine Magazine dat Presley en zijn vriend Johnny Black samen met Dorsey Burnette op zaterdagen een paar keer optraden in een danszaal voor teenagers. In augustus speelt Elvis nogmaals met Burnette and the Rock ’n’ Roll Trio, en eenmaal met Paul Burlison en Jerry Fowler, op de parking van J&S Motors in West Memphis. Een show uitgezonden door KWEM West Memphis. Burlison: ‘Elvis zong die dag Your Birthday Cake. Dat ging zo: “Take your fingers out of it, it don’t belong to you (x-keer).” Op het einde van de song kwam dan “I’m talking about my birthday cake.”’ In september doet Elvis vergeefs auditie voor het gospelkwartet van de kerk. De volgende maand speelt Presley volgens sommigen enkele avonden in de Eagle’s Nest club, maar bewijzen ontbreken.
Op 4 januari 1954 stapt Elvis een tweede keer de Memphis Recording Service binnen. Zong hij in 1953 nummers van de zwarte Ink Spots, dit keer kiest hij voor blanke pop: Joni James’ I’ll Never Stand In Your Way en het minder bekende It Wouldn’t Be the Same Without You. Na afloop noteert Sam Phillips Presleys telefoonnummer met de opmerking dat hij ‘misschien wel eens zal bellen’. Dat telefoontje laat lang op zich wachten, ook al loopt Elvis van tijd tot tijd langs bij Sun. Pas in juni gebeurt het. Sam kreeg van muziekuitgever Peer Music een veelbelovende demo: Without You, zanger onbekend. Speurend in haar adressenbestand haalt Marion de naam Elvis Presley boven. Misschien is dit iets voor hem? Ze belt. Amper heeft Marion ingehaakt of Elvis stormt hijgend de studio binnen. Hij beseft maar al te goed dat dit zijn kans is! Vol overgave stort hij zich op Without You. Het resultaat is er niet naar… Toch heeft Sam iets gehoord dat hem raakt. Hij vraagt Presley om andere nummers te zingen en te laten horen wat hij zoal kan. Elvis brengt Rag Mop, naast songs van sterren als Billy Eckstine en Dean Martin. Sam belooft Presley dat hij spoedig opnieuw contact zal opnemen.
Een ander nieuw gezicht bij Sun is Scotty Moore. Gitarist Moore maakt samen met bassist Bill Black deel uit van de Starlite Wranglers, begeleidingsgroep van Doug Poindexter. Vooral Scotty heeft zijn zinnen gezet op een muzikale carrière. Na zijn werk brengt hij uren door in de Memphis Recording studio of in het café van mevrouw Taylor ernaast. Daar spreekt Sam hem over Presley. Moore heeft interesse. Besloten wordt dat Scotty samen met Bill Black Elvis bij hem thuis zal ontvangen en testen. Elvis kent Bill, want hij is bevriend met diens broer Johnny. Scotty Moore: ‘Elvis kwam toe in een roze kostuum, met witte schoenen, zijn haar in een eendenstaart… Ik dacht dat mijn vrouw langs achter zou buitengaan! We zaten een paar uur samen en deden van alles: Marty Robbins, Billy Eckstine, Hank Snow, Eddy Arnold, noem maar…’ De volgende dag krijgt Sam te horen dat Elvis aardig zingt, zonder écht indruk te maken. Hierop belt Sam de jonge Presley en vraagt hem om ’s avonds langs te komen voor een formele auditie met Scotty en Bill.
Maandag 5 juli 1954, een uur of acht ’s avonds. De drukkende Memphis-hitte jaagt iedereen van de straat. In de Sun-studio overlopen Elvis, Scotty en Bill songs. Ze besluiten eerst Harbor Lights uit te proberen, populair in de versie van The Platters. Dan volgt een tweede ballade: I Love You Because van Leon Payne. Na enkele pogingen staan takes met en zonder gefloten intro op band. Niet onaardig, maar toch…
Dan, in een koffiepauze, reageert Elvis zich af door te dollen met Arthur Crudups That’s All Right, Mama. Bill ziet er de lol van in en begint aan zijn bas te plukken, waarop Scotty zijn gitaar grijpt en het duo probeert bij te benen. Dit is hét! Sam Phillips komt de controlekamer uitgestormd en spoort het drietal aan in die stijl voort te doen. Als snel staat de Crudup-compositie op band als een blues met country-invloeden. Sam Phillips heeft wat hij al jaren zoekt: een heel nieuwe sound, de ideale mengeling van zwart en blank! Scotty is minder enthousiast: ‘Ze schoppen ons de stad uit als ze erachter komen wat we gedaan hebben!’